Sztuka dyplomatycznych gestów: Kazachstan, Uzbekistan i opowieści bez słów — nowe eksponaty w Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego!
I znów możemy się chwalić nowymi nabytkami! Tym razem otrzymaliśmy niezwykle ciekawe eksponaty, które wzbogaciły naszą kolekcję „Upominki w świecie dyplomacji” — zbiór budowany od wielu lat dzięki życzliwości Ministra Spraw Zagranicznych Radosława Sikorskiego i jego resortu.
W świecie dyplomacji każdy gest, każde słowo — i każdy podarunek — niosą ze sobą znaczenie. Oficjalne upominki przekazywane podczas wizyt państwowych to nie tylko dowody grzeczności i uprzejmości, lecz także element języka dyplomacji, w którym forma, motyw i pochodzenie obiektu stają się nośnikami subtelnych aluzji, intencji i wartości.
Nieprzypadkowe są więc tematyka, styl czy materiały, z których wykonane są dyplomatyczne dary. Dzięki tej wielowarstwowej symbolice stają się one kluczem do odczytania relacji między państwami, ich wspólnej historii, aspiracji i wzajemnego zrozumienia.
Dziś nasza kolekcja liczy już ponad dwieście pamiątek pochodzących z blisko 80 krajów świata. To nie tylko dzieła sztuki i rzemiosła — to nośniki ukrytych znaczeń. Ich symbolika przemawia bez słów, ale bardzo wyraziście. Subtelnie komentują przeszłość i przyszłość relacji międzynarodowych. Są materialnym śladem tego, co nie zawsze wypowiedziane wprost, a jednak głęboko znaczące.
A zatem - jakie dyplomatyczne skarby wzbogaciły naszą kolekcję?
„Taikazan” — duchowy symbol Kazachstanu
Stylizowana kompozycja przestrzenna inspirowana XIV-wieczną sztuką Kazachstanu. Nawiązuje ona do słynnej Świętej Misy z mauzoleum Khoja Ahmeda Yasawiego w Turkestanie — wyjątkowego obiektu dziedzictwa islamu, wpisanego na listę UNESCO. Symboliczną replikę naczynia rytualnego osadzono w dekoracyjnym portalu – miniaturowej fasadzie, odwołującej się do architektury mauzoleum. Uwagę przyciągają bogaty detal, intensywna kolorystyka i kunszt wykonania. Całość przywołuje na myśl zarówno suficką duchowość Azji Środkowej, jak i historię pielgrzymkową do jednego z najważniejszych sanktuariów świata islamu. Zamknięta w ramie forma zdaje się tworzyć ekspozycyjną niszę — intymną przestrzeń kontemplacji.
Oryginalny Taikazan, ważący około dwóch ton i mierzący ponad dwa metry średnicy, znajduje się w centralnej sali mauzoleum — kazandyk — przeznaczonej na modlitwy i rytuały sufickie. Misa służyła do przechowywania wody rytualnej dla pielgrzymów. W czasach sowieckich została wywieziona do Leningradu (dzisiejszego Petersburga), skąd powróciła do Kazachstanu w 1989 roku, odzyskując swoje historyczne miejsce i znaczenie. Dziś Taikazan uznawany jest za jeden z najcenniejszych symboli duchowego dziedzictwa Kazachstanu i pozostaje ważnym punktem odniesienia w jego kulturze, historii i tożsamości narodowej.
Upominek został przekazany Ministrowi Spraw Zagranicznych RP, Radosławowi Sikorskiemu, przez Wicepremiera i Ministra Spraw Zagranicznych Kazachstanu, Murata Nurtileu, podczas oficjalnej wizyty polskiego dyplomaty w Kazachstanie w maju 2025 roku.
Miniatura bucharska — subtelna opowieść o Jedwabnym Szlaku
Drugim cennym nabytkiem jest ręcznie malowana miniatura szkoły bucharskiej, ukazująca scenę kupieckiej karawany — motyw głęboko zakorzeniony w tradycji artystycznej regionu i symbolicznie związany z Jedwabnym Szlakiem. Choć określamy ją mianem „miniatury”, nie jest to dzieło małych rozmiarów. Jej nazwa odnosi się raczej do stylu — charakterystycznego dla miniatur: płaskiej perspektywy, ornamentalności i misternie prowadzonej linii. Tu świat realny miesza się z dekoracją, a fikcja z drobiazgową faktografią.
Dzieło ukazuje grupę mężczyzn w barwnych, bogato zdobionych szatach i turbanach — najprawdopodobniej kupców lub wysłanników dworskich. Jeden z nich gra na bębnie, co może świadczyć o uroczystym charakterze podróży lub stanowić ilustrację codziennej sceny z życia karawany. Między postaciami widać konie i wielbłądy niosące orientalne towary. Zwracają uwagę szczegóły – zwierzęta namalowane są z niezwykłą delikatnością, jakby powierzchnia była jedynie muśnięta pędzlem.
W tle widać bogato zdobiony namiot — zapewne karawanseraj, tradycyjny zajazd dla podróżnych. Nawet tumany kurzu wznoszone przez wędrującą karawanę układają się w dekoracyjne wzory. Krajobraz ma charakter stylizowany, typowy dla klasycznych orientalnych miniatur.
Miniatura została wykonana na cienkiej, odpowiednio spreparowanej skórze — podłożu tradycyjnie stosowanym w Azji Środkowej. Artysta posłużył się naturalnymi pigmentami oraz złoceniem płatkowym (szlagmetal). Efekt to szlachetny połysk i głębia — cechy charakterystyczne dla perskiej i uzbeckiej szkoły miniatury.
Całość oprawiona jest w misternie rzeźbioną ażurową passe-partout z drewna platanowego lub orzechowego. Detale snycerskie przywodzą na myśl klasyczne techniki stolarskie Buchary — miasta niegdyś leżącego na trasie Jedwabnego Szlaku, a dziś pozostającego żywym centrum tradycyjnego rzemiosła artystycznego. Praca powstała w renomowanym warsztacie Ustoz-Shogird (Mistrz i Uczeń) w Bucharze, gdzie wciąż kultywuje się klasyczne techniki przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Miniaturę wręczył polskiemu Ministrowi Spraw Zagranicznych jego uzbecki odpowiednik – Abdulaziz Kamilov. Upominek, będący czytelną aluzją do Jedwabnego Szlaku — historycznej arterii handlowej, łączącej narody, kultury i idee. To gest współpracy, otwartości i partnerstwa – symboliczna obietnica wspólnej drogi.
Ileż można wyrazić bez słów?
Wkrótce zaprezentujemy kolejne niezwykłe nabytki!
oprac.: dr Aleksandra Sara Jankowska
